Mauni Amavasya: आज पौष अमावस्या आहे, ज्याला मौनी अमावस्या असेही म्हणतात. महाकुंभ 2025 च्या निमित्ताने तिसरा शाही स्नान आज प्रयागराजमध्ये होणार आहे. शाही स्नानाचा पहिला मान नागा साधूंना दिला जातो. त्यामुळे महाकुंभमेळ्यात नागा साधू त्रिवेणी संगमावर स्नान करतील, त्यानंतर इतर भाविक शाही स्नानाचा लाभ घेतील. सहसा न दिसणारे नागा साधू कुंभमेळ्यात दिसतात. इतर वेळी ते हिमालयातील घनदाट जंगलात तपश्चर्या करतात. त्यांचे शरीर राखेने झाकलेले असते. याला भस्म स्नान म्हणतात. आंघोळीसाठी पाणी उपलब्ध नसल्यास सूर्य स्नान, राख स्नान,पवनस्नान इ. विज्ञानाने पर्यायी उपाय सुचवले आहेत, जे आरोग्यासाठीही फायदेशीर आहेत.
आंघोळीनंतर आणि देवाची पूजा करण्यापूर्वी किंवा इतर आध्यात्मिक कार्यांपूर्वी शरीरावर भस्म लावण्याची प्रथा आपल्याकडे आहे. शरीरावर भस्म लावल्याने बाह्य अवयव शुद्ध होतात. त्यामुळे आंघोळीला केवळ दैनंदिन कर्मकांड म्हणून न पाहता त्याचे महत्त्व समजून घेतले पाहिजे. आज तिसरा शाही स्नान आहे, त्यानिमित्ताने स्नानाचे महत्त्व आणि योग्य विधी जाणून घेऊया. जेणेकरून नागा साधू राख स्नान का करतात हे आपल्याला नीट समजेल.
दिवसाची सुरुवात आंघोळीने होते. शरीर शुद्ध केल्याशिवाय कोणतेही काम करू नये. म्हणूनच आंघोळ आपल्यासाठी खूप महत्त्वाची आहे. संन्यास आणि संन्यास प्राप्त झालेल्या लोकांनी ‘तीन वेळा’ स्नान करण्याची प्रथा आहे. यातील पहिले स्नान म्हणजे सूर्योदयापूर्वी सकाळचे स्नान आणि सूर्यास्तानंतर संध्याकाळचे स्नान. आंघोळ करताना आपले तोंड दक्षिणेकडे नसावे हे प्रत्येकाने लक्षात ठेवावे. सूर्योदयापूर्वी केलेल्या स्नानाला सकाळचे स्नान म्हणतात. त्या वेळी स्नान करणाऱ्या व्यक्तीचे तोंड पूर्वेकडे किंवा उत्तरेकडे सूर्याकडे असावे. त्यामुळे संध्याकाळी स्नान करणाऱ्या व्यक्तीने पश्चिमेकडे किंवा उत्तरेकडे तोंड करावे. संध्याकाळच्या स्नानाला सायस्नान म्हणतात.
सकाळच्या स्नानानंतर सूर्यकिरण शोषून घेण्याची पद्धत शास्त्रात सांगितली आहे. असे केल्याने मन प्रसन्न होते आणि बुद्धी आपोआप प्रगल्भ होते. म्हणजे आंघोळ केल्याने बुद्धी थोडीशी जागृत होते. यामुळे आत्मविश्वास, निर्णय क्षमता आणि योग्य बोलण्याची क्षमता देखील वाढते. स्नान करताना तोंड बंद ठेवून देवाचे नामस्मरण करावे. मनात ठेवलं तरी चालतं. आंघोळ करताना डोक्यावर पाणी घेऊन तोंडाने देवाचे नाव घेऊ नये. असे केले तर स्नान करणाऱ्या स्त्रीला त्या भगवंताचे स्वरूप प्राप्त झाल्यासारखे वाटेल. हे कधीच शक्य नाही. त्यामुळे अशा वेळी धर्मग्रंथात नमूद केलेल्या पवित्र नद्यांचीच नावे घेण्याची प्रथा आपल्याकडे आहे. उदाहरणार्थ. गंगा, यमुना, गोदा, भागीरथी, कृष्ण, सरस्वती इ. सर्व भक्तांनी प्रात:स्नानाचे महत्व द्यावे. जे लोक बोलत असताना तोतरे होतात त्यांनी सकाळी आंघोळ करावी.
सकाळी सूर्योदयापूर्वी स्नान करणे आवश्यक आहे. तरच बुद्धी निर्माण होते. हे काम अनिश्चित काळासाठी करावे लागेल. यामध्ये सातत्य ठेवण्याची गरज आहे. कोणत्याही ब्रेकची गरज नाही. पहाटेचा काळ हा ब्रह्म मुहूर्ताचा काळ असल्याने तो महत्त्वाचा मानला जातो. असे सतत केल्याने बुद्धी जागृत होते, असे पहाटे स्नानाचे महत्त्व आहे. आंघोळीने शरीर बाहेरून स्वच्छ होते. त्यामुळे शरीरातील घाण काढण्यासाठीच साबण वापरावा. आंघोळीचे पाणी गरम करताना त्यावर झाकण ठेवा. यामुळे पाणी शुद्ध होते. नदीत आंघोळ करताना नदीकडे पाठ न वळवता नदी ज्या दिशेला वाहते आहे त्या दिशेला तोंड द्यावे. स्नान करताना चुकूनही रामरक्षा, अथर्वशीर्ष आणि गायत्री मंत्रांचा जप करू नये.
वरील सर्व माहिती ही उपलब्ध माहितीच्या आधारे देण्यात आली आहे, या मागे आमचा कोणताही हेतू अथवा उद्देश्य नाही
