भारतात जमीन आणि मालमत्तेशी संबंधित (Real Estate) वाद अनेकदा उभ्या संरचनेमुळे उद्भवतात. अनेक वेळा शेजारी आपल्या प्लॉटच्या (Real Estate) बाजूला खिडकी किंवा गेट काढतात, ज्यामुळे खाजगीपणाचा भंग होतो, सुरक्षेचा प्रश्न निर्माण होतो, किंवा जागेच्या ताब्यावर परिणाम होतो. अशा परिस्थितीत कायदा काय सांगतो आणि आपण काय करू शकता, हे जाणून घेऊया.
कायदेशीर हक्क आणि तत्त्वे
भारतीय मालमत्ता कायद्यानुसार, कोणत्याही व्यक्तीला आपल्या वैयक्तिक मालमत्तेवर मालकी हक्क आहे. दुसऱ्या कोणत्याही व्यक्तीला मालकाच्या संमतीशिवाय त्या मालमत्तेचा उपयोग करता येत नाही. भारतीय संपत्ती हस्तांतरण कायदा, 1882 (Transfer of Property Act, 1882) आणि भारतीय संहिता 1860 (Indian Easements Act, 1882) यानुसार कोणत्याही शेजाऱ्याला तुमच्या जागेकडे खिडकी किंवा गेट काढण्याचा अधिकार नाही.
आपल्या हक्कांचे उल्लंघन कसे होते?
जर शेजारी आपल्या जागेकडे खिडकी किंवा गेट काढत असेल, तर गोपनीयतेचा भंग होऊ शकतो, कारण खिडकीमधून थेट आपल्या घरातील हालचाली दिसू शकतात. सुरक्षेचा प्रश्न निर्माण होतो, कारण कोणताही अज्ञात व्यक्ती किंवा शेजारी सहज आपल्या प्लॉटकडे प्रवेश करू शकतो. जागेच्या वापरावर परिणाम होतो, कारण जर शेजारीने गेट बसवले, तर तो आपल्या जागेचा अनधिकृत वापर करू शकतो. तसेच, मालमत्तेच्या किंमतीवर परिणाम होण्याची शक्यता असते, कारण अशा अनधिकृत संरचना झाल्यास मालमत्तेच्या किमतीत घट होऊ शकते.
नवीन घर घेताय, मग या गोष्टींची नक्की काळजी घ्या
कायदेशीर तरतुदी आणि कायद्यानुसार उपाय
महाराष्ट्र प्रादेशिक नगररचना अधिनियम, 1966 (Maharashtra Regional and Town Planning Act, 1966) नुसार कोणतीही नवीन संरचना उभारण्यापूर्वी स्थानिक नगररचना विभागाची मंजुरी आवश्यक असते. जर कोणत्याही व्यक्तीने अनधिकृतपणे खिडकी किंवा गेट उभारले असेल, तर नगरपरिषद किंवा महापालिकेच्या अधिकाऱ्यांकडे तक्रार करू शकता. Easements Act, 1882 नुसार, एखाद्या व्यक्तीला आपल्या शेजाऱ्याच्या जागेकडे अनधिकृत प्रवेश करता येत नाही, त्यामुळे न्यायालयात दावा दाखल करू शकता. भारतीय दंड संहिता (IPC), 1860 अंतर्गत कलम 441 नुसार, कोणत्याही व्यक्तीने जबरदस्तीने किंवा अनधिकृतरित्या तुमच्या जागेचा वापर केला, तर हा गुन्हेगारी घुसखोरी (Criminal Trespass) ठरतो. कलम 268 नुसार, जर कोणत्याही व्यक्तीने आपल्या शेजाऱ्याच्या मालमत्तेचा सार्वजनिक किंवा खाजगी हक्क बेकायदेशीरपणे अडथळा आणला, तर सार्वजनिक गैरसोय (Public Nuisance) अंतर्गत गुन्हा दाखल होऊ शकतो.
कायदेशीर उपाय आणि प्रक्रिया
जर तुमच्या शेजाऱ्याने तुमच्या प्लॉटकडे खिडकी किंवा गेट उभारले असेल, तर सर्वप्रथम शेजाऱ्याशी संवाद साधून हा प्रश्न सोडवण्याचा प्रयत्न करा. जर शेजारी ऐकत नसेल, तर स्थानिक महापालिका किंवा ग्रामपंचायतीला लेखी तक्रार द्या. जर परिस्थिती अधिक गंभीर असेल, तर पोलीस ठाण्यात तक्रार द्या आणि IPC च्या संबंधित कलमांतर्गत कारवाई होऊ शकते. अनधिकृत बांधकाम काढण्यासाठी स्थानिक अधिकाऱ्यांना अर्ज करा आणि आवश्यक असल्यास, सिव्हिल कोर्टात दावा दाखल करून शेजाऱ्याच्या अनधिकृत संरचनेवर स्थगिती आणू शकता.
मुंबईत भाड्याने राहण्यासाठी आवश्यक मार्गदर्शक
न्यायालयीन निर्णय आणि उदाहरणे
भारतीय न्यायालयांनी अशा अनेक प्रकरणांमध्ये तडजोड किंवा कायदेशीर निर्णय दिले आहेत. उदाहरणार्थ, मद्रास उच्च न्यायालयाने 2021 मध्ये दिलेल्या निर्णयात स्पष्टपणे नमूद केले आहे की, शेजाऱ्याने खाजगी मालमत्तेकडे खिडकी किंवा गेट उभारणे बेकायदेशीर आहे आणि त्यामुळे संबंधित व्यक्तीच्या गोपनीयतेचा भंग होतो.
जर शेजारी आपल्या प्लॉटकडे खिडकी किंवा गेट उभारत असेल, तर हे कायद्याने चुकीचे आहे. अशा वेळी, संवाद, स्थानिक प्रशासनाकडे तक्रार, पोलिस कारवाई आणि न्यायालयीन प्रक्रिया याचा वापर करून आपल्या हक्कांचे रक्षण करू शकता. कोणत्याही अनधिकृत संरचनेला सुरुवातीपासूनच आळा घातल्यास भविष्यात मोठ्या अडचणी टाळता येतील. त्यामुळे आपल्या जागेच्या संरक्षणासाठी योग्य वेळी योग्य कायदेशीर पावले उचलावीत.
